درباره قهوه چه می دانید ؟ | شماره ده

درباره قهوه چه می دانید ؟ | شماره ده

درباره قهوه چه می دانید ؟ ( آشنایی بیشتر با قهوه و گیاه شناسی قهوه )

پیدایش قهوه و همه چیز درباره قهوه و انتخاب  قهوه مناسب !

کافی شاپ ، قَهوه نام نوعی نوشیدنی رایج است که از دانه های بو داده شده گیاه قهوه به دست می آید.

سایت کافی شاپ دات کام : درخت قهوه که برگ هایی همیشه سبز و زیبا دارد، گیاهی است از تیره Coffee که دانه های آن را به صورت های مختلف همچون پودر و خرده های ریز ودرشت به فروش می رسانند. بیش از یک سوم مردم جهان قهوه را دوست دارند و مصرف می کنند. واژه قهوه ، برگرفته از زبان عربی و به معنای تحریک کننده و زایل کننده  اشتها است . و برخی از مورخان ، پیشینه این واژه را به کشور اتیوپی نسبت می دهند.  درخت قهوه بین ۷ تا ۱۰ متر بلندی دارد و درهوای گرم و مرطوب رشد می کند. این درخت گل هایی کوچک و سپید دارد که بوی آن بی شباهت به بوی یاسمن نیست.

البته به عربی و درکتب سنتی «بن »نامیده می شود. به فرانسوی Graine de cafe و به انگلیسی Coffee  bean  و گفته می شود . ثمر درختی است که درخت آن به فارسی «درخت قهوه» و به فرانسوی Cafeierو به انگلیسی Coffee tree گویند . گیاهی است از خانواده  Rubiaceae  ، نام علمی آن Coffea Arabica L  می باشد .

همچنین اندازه دانه های قهوه ، بین ۱۵ تا ۱۸ میلی متر است که در آغاز، رنگ سبز و پس از رسیدن، رنگ گیلاس به خود می گیرد. از این رو در بعضی کشورها به درخت گیلاس هم شهرت دارد. دانه های قهوه دو به دو به یکدیگر چسبیده اند و پرده نازکی میان دانه ها وجود دارد که آن ها را از هم جدا می کند.

تهیه قهوه در کشورهای جهان متفاوت است، اما اغلب آن را با آب جوش ، بخار آب و یا از طریق گذراندن آب جوش از پودر آن تهیه می کنند.  بهترین قهوه جهان از نظر بو و طعم ، از بوته ای به نام Arabica به دست می آید که در برزیل به خوبی رشد می کند و از آن جا به سراسرجهان صادر می شود .

بعد از برزیل ، بهترین قهوه که طعم و بویی مطبوع دارد متعلق به کشور تانزانیا و اتیوپی است. همچنین در آمریکا اغلب، قهوه را با بخار آب درست می کنند که به آن اسپرسو( Espresso) می گویند.

بررسی و پژوهش های علمی در عصر ما، افزون بر موارد یاد شده ثابت کرده است که مصرف قهوه باعث هوشیاری مغز و اعصاب می شود،خستگی عضلات و ماهیچه ها را برطرف می کند ، اشتها را کاهش می دهد ( که این خود مانع از بروز چاقی می شود )، یبوست را از میان می برد، ماهیچه های شش را شل می کند( که باعث سهولت در امر تنفس می شود) ، به دلیل رفع خستگی، زمان و میزان فعالیت را افزایش می دهد، برهمکاری عضلات چشم می افزاید( مهارت و دقت در کارها را افزایش می دهد)، مرکز تفکر را تحریک می کند( لذا بر قدرت قضاوت و نیروی حافظه می افزاید)، به انسان تیزهوشی همراه با آرامش می دهد ، و گاهی در بعضی افراد عامل تحریک قوای شهوانی می شود.

با این همه مصرف نامناسب قهوه ، زیان هایی را نیز در پی دارد که وقوع اتفاقات و رویدادهای زیر را می توان ناشی از آن دانست: گروهی از پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند که قهوه موجب پیدایش سرطان در انسان می شود و گروهی نیزمعتقدند که کافئین ، باعث تحریک بیماران روانی می شود.

اما واقعیت این است که هیچیک از این پژوهش ها را نباید به عنوان یک اصل اثبات شده علمی پذیرفت، زیرا گستره این تحقیقات اغلب محدود است و در مقابل، فرضیه های مخالف نیز توانایی اثبات را دارند، چنان که در سال ۱۹۹۸ میلادی یک نشریه پزشکی مدعی شد که بر اساس آزمون های صورت گرفته ، این نتیجه به دست آمده است که قهوه، برخی از سلول های سرطانی را تحت تأثیر قرار می دهد و آن ها را از رشد باز می دارد یا کوچک می کند، اما بر روی سلول های معمولی تأثیری ندارد.

بعضی از افراد نسبت به کافئین به شدت حساسیت دارند، به طوری که مقدار اندکی از آن ، اشخاص را گرفتار هیجان می کند، ضربان قلبشان را افزایش می دهد و دچار بی خوابی می کند. ع ترین نوع قهوه ، نسکافه است که با ریختن آب جوش بر روی یک قاشق قهوه فراهم می شود.درقرن شانزدهم مصرف قهوه در مصر بسیار شایع بود و بیشتر، افراد مذهبی آن را به کار می بردند تا بتوانند بیدار بمانند و به عبادت پروردگاربپردازند.

اما بعدها هنگامی که دریافتند این ماده ضربان قلب را افزایش می دهد و موجب عادت می شود، خرید و فروش و مصرف آن را ممنوع ساختند و افراد متخلف را به شدت مجازات کردند، ولی چون مردم آن را دوست داشتند ، در این راه موفقیتی کسب نکردند.

ابوعلی سینا حکیم بزرگ ایران، حدود هزار سال قبل در کتاب خود شرح جامعی در مورد قهوه آورده که البته ایرانیان در آن عصر بر آن نام بونو( Buno) نهاده بودند و بوعلی نیز همین واژه را به کار بسته است . این واژه ای است که هنوز در اتیوپی آن را به کار می برند. بوعلی سینا قهوه را به منظور تحریک بیماران افسرده ، مورد استفاده قرار داده است.

کلیات گیاه شناسی قهوه : قهوه درختی است که ارتفاع آن تا هشت متر میرسد دارای ساقه ای استوانه ای شکل و برگهای نوک تیز ، متقابل ، بیضوی و همیشه سبز می باشد . گلهای قهوه برنگ سفید و بطور رگوهی در کنار برگها ظاهر می شود . میوه آن که به نام قهوه معروف است بشکل تخم مرغی و برنگ سبز بوده که تدریجا زرد و سپس قرمز می شود . بهترین نوع قهوه ، قهوه عربی است که بحالت خودرو در حبشه ،‌سودان و مناطق استوائی آفریقا وجود دارد ولی اکنون کشت آندر برزیل ، ونزوئلا ، جزائر آنتیل و دیگر مناطق آمریکای جنوبی مرسوم است .

بین گونه های مختلف قهوه ،۳ گونه از همه معروفتر هستند و بیشتر و در دنیا کشت می شوند.
در درجه اول گونه ای که همه معروفتر و بیشتر مورد توجه است و بالاترین کیفیت را دارد Coffea Arabica میباشد ودر درجه دوم گونهCoffea liberica می باشد که با کیفیت پایینتری از قهوه عربی قرار دارد ولی روستایی تر و در شرایط نامساعد ،بیشتر می تواند خود را منطبق سازد و در درجه سوم Coffea robustaمی باشد که از نظر تحمل شرایط نامساعد بسیار قابل ملاحضه ای است ولی از نظر کیفیت میوه پایین است.
درخت قهوه عربی در شرایط اقلیمی استوایی و حاره خوب رشد می کند و ثمر موفقی دارد و درآن اقلیم اگر کمی در ارتفاع کاشته شده باشد از درختانی که در ارتفاع سطح دریا کاشته شده اند،قهوه خیلی بهتر می دهد.
گونه های  Robusta  طالب آب و هوای مرطوبترو گرمتر هستند.
تکثیر قهوه از طریق کاشت بذر آن صورت می گیرد ،ابتدا در خزانه کاشته می شود که سایه دار است و پس از اینکه نهال رشد کافی نمود به محل اصلی با فواصل ۵-۲۱ متر منتقل می شود.معممولا درخت قهوه از سالهای شوم و چهارم شروع به ثمر دادن می نماید.

ترکیبات شیمیایی : از نظر ترکیبات شیمیایی در دانه های قهوه وجود آلکالوئید کافئین گزارش شده است.در برگها و در میوه علاوه برکافئین ،آلکالوئید های آدنین،کزانتین ،هایپو کزانتین و همچنین ماده گوانین نیز وجود دارد.

کافئین یک آلکالوئید متبلور و تلخی است و به فرمول خامC۸ H۱۰ N۴ O۲ که از قهوه و چای گرفته می شود و مدر و محرک است.
آدنین یک آلکا لوئیدی است به فرمول C۵ H۵ N۵ که از پورین گرفته می شود و به عنوان قسمتی از اجزای نوکلئیک اسید در عضو هایی نظیر لوزالمعده و طحال یافت می شود.
کزانتین یک ترکیب متیلور ازته به فرمول خام در ارتباط با اسید اوریک می باشد ،که در بعضی نسوج حیوانی از جمله قهوه یافت می شود.در انسان در نسج عضله ،جگر،طحال و لوزالمعده وجود دارد و در ادرار و خون نیز یافت می شود.
هایپو کزانتین یک آلکالوئید متبلوی است به فرمول خام که از خویشان نزدیک کزانتین است و در نسوج حیوانی و گیاهی یافت می شود.
گوانین یک ماده سفید متبلوری است به فرمول خام که در کبد و لوزالمعده حیوانات و جانوران نظیر ماهی و نظایر آن یافت می شود و از محصولاتی است که از تجزیه نوکلئیک اسید به دست می آید.
در دانه های قهوه همچنین وجود آلکالوئید تریگونلین ومواد کولین و نیاسین نیز به مقدار کم گزارش دشه است.
مقدار آلکالوئید کافئین در دانه های قهوه در حدود ۲/۱-۱ دردص می باشد.در قهوه سبز یا قهوه خام در حدود ۱۰ درصد روغن و مواد چرب و موم وجود دارد.بوی مطبوع عطر قهوه قسمتی مربوط به وجود مرکاپتان است که در قهوه بوداده وجود دارد.سرانجام در قهوه مواد دیگری از قبیل قند و اسید کوفالیک ،سیتریک اسید و…وجود دارد و پس از بو دادن قهوه مقدار قند آن کاهش پیدا می کند و از ۸-۷ درصد به ۱ درصد می رسد.قهوه از محصولاتی است که در ترکیب آن مقدار قابل ملاظه ای ازت غیر پروتئینی یافت می شود یا به عبارت دیگر مقدار عمده مواد ازته موجود در ترکیب آن غیر پروتئینی و غیر قابل استفاده است.
در بازار دو نوع قهوه وجود دارد که بنام قهوه سبز (خام ) و قهوه بو داده معروف است و از نظر ترکیب شیمیایی با هم متفاوتند .

در ۱۰۰ گرم قهوه ، مواد زیرموجود است

آب                      ۱۰ گرم

چربی                  ۸ گرم

مواد قندی            ۷ گرم

سلولز                  ۱۵ گرم

کافئین                  ۱/۵ گرم

البته مقدر کافئین نسبت به نوع آن مختلف است و بین ۰/۷ درصد تا ۱/۵ درصد تغییر می کند . هر فنجان قهوه معمولا دارای ۸۰ میلی گرم کافئین می باشد .

البته در قهوه بغیر از کافئین ، آلکالوئیدهای دیگری مانند آدنین ، گزانتین ،‌هایپوگزانتین و گوانین وجود دارد .

قهوه ای که به مصرف نوشیدن می رسد قهوه بو داده است زیرا قهوه سبز را نمی توان مصرف کرذ

قهوه پس از بودادن عطری مطبوع پیدا می کند وبرنگ قهو ه ای در می آید و تغییرات شیمیایی بسیاری در آن بوجود می آید .

قهوه بو داده را باید در ظروف در بسته نگاهدری کرد زیرا تدریجا رطوبت خود را از دست داده و اکسیذمی شود و بوی مطبوع آن از بین یم رود .

چون قهوه برای مبتلایان به بیماری قلبی و عصبی ضرر درد بنابراین برای اینگونه افراد قهوه بدون کافئین که بنام Decafinated Coffee معروف است ودر بازار کرده اند که ضرر آن بیش از قهوه معمولی است زیرا برای رگفتن کافئین از حلال های شیمیایی نظیر دی کلرواتیلن ، تری کلور اتیلن و کلرور اتیلن استفاده می کنند که مقدری از آن در قهوه می ماند و این مواد سمی و سرطان زا هستند .