همه چیز درباره قهوه خانه، چایخانه و کافه یا کافی‌شاپ در ایران

ما در این یادداشت سعی داریم همه چیز درباره درباره قهوه خانه، چایخانه و کافه یا کافی‌شاپ در ایران را با شما به اشتراک بگذاریم اگر برای شما جذاب است که این صنعت چگونه این مسیر را طی کرده است پس با ما همراه شوید.

قهوه خانه، چایخانه و کافه یا کافی‌شاپ به مکان‌های مشابهی گفته می‌شود که در آنها نوشیدنی و وعده‌های سبک سرو می‌شود. چایخانه در گذشته نخست محلی بوده‌است برای نوشیدن چای و خوردن ناهار و شام که بعدها اموری نظیراطلاع‌ رسانی، نشر افکار و اخبار اجتماعی-اقتصادی و حتی سیاسی و نیز سرگرمی‌هایی چون مدیحه‌سرایی، نقالی، شاهنامه‌خوانی، غزل‌خوانی، سخنوری و مشاعره نیز در آن جایگاهی پیدا کردند و این مکان به عنوان نهاد با اهمیتی از جهت فرهنگی معرفی شد.

“بحث جنگ در یک کافه”, اخبار مصور لندن ۱۷ سپتامبر ۱۸۷۰

کافه یا قهوه‌خانه (به فرانسوی: Café) محلی است عمومی که در آن نوشیدنی غیرالکلی و گاه غذاهای سبک عرضه می‌شود. کافه در برخی از کشورها جایی برای معاشرت و گفتگوی مردم است.

کافه را نباید با کافی‌شاپ اشتباه کرد. کافی‌شاپ محل عمومی آمریکایی است که در آن معمولاً فقط قهوه عرضه می‌شود. در کافه معمولاً نوشیدنی الکلی همراه با موزیک عرضه می‌شود ولی در قهوه‌خانه فقط سافت درینک عرضه می‌شود.

از سال ۱۳۶۰ کافی‌شاپ‌ها جای چایخانه‌ها را تنگ کردند. در چایخانه‌های ایران به‌جای سرو قهوه بیشتر چای، قلیان و انواع غذاهای سنتی ایرانی با موزیک زندهٔ ایرانی ارائه می‌شود.

این بخش به تمیزکاری نیاز دارد. محتویات این بخش ممکن است غیرقابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشند یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کنند. چایخانه در ایران چگونه شکل گرفت؟

در جامعه سنتی ایران، هر نهادی که بنیاد می‌گرفت با نظام‌های اجتماعی، فرهنگی واقتصادی جامعهٔ ما همخوانی داشت. یک نهاد اجتماعی یا فرهنگی در این جامعه بدون پشتوانهٔ خواست و نیاز مردم، ناگهان سبز نمی‌شد و شکل نمی‌یافت. جامعهٔ سنتی مثل امروز بی در و پیکر نبود که در پی ارتباطات با جهان شرق و غرب هر چیزی را بدون تعمق در آنها و بی‌توجه به همخوانی یا ناهمخوانی آنها با فرهنگ و باورها و نیازهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردمان بگیریم و به صورت یک نهاد عَلَمش کنیم.

قهوه‌چی در قهوه‌خانه ایرانی

قهوه‌خانه یکی از نهادهای سنتی بود که نیاز مردم آن زمان را در جامعه پدید آورد. البته این را هم بگویم که پیش از این که قهوه‌خانه به صورت یک نهاد عمومی- اجتماعی درجامعه پدید آید، در دربارهای صفوی و قاجار بیوتاتی به نام آبدارخانه و قهوه‌خانه وجود داشتند که درآنها انواع شربتها و عرقی جات و نوشیدنی‌ها را تهیه می‌کردند و به درباریان و میهمانان داخلی و خارجی عرضه می‌کردند. یکی از نوشیدنی‌ها نیز در آبدارخانه‌های دربار قهوه بود. در آغاز، قهوه پزی و قهوه نوشی در ایران عمومیت نداشت و مخصوص درباریان و رجال مملکتی بود. پادشاهان صفوی و قاجاری قهوه چی و قهوه چی باشی داشتند که از منصب‌های درباری به‌شمار می‌رفتند. کم‌کم قهوه‌خانه به محیط بیرون از دربار و به خانواده‌های اشرافی و اعیانی راه یافت و قهوه نوشی در جامعه و میان مردم شکل گسترده‌تر یافت.

شکل گیری قهوه خانه به صورت مردمی در ایران

قهوه‌خانه به صورت مردمی و عمومی اش در ایران در دوره صفوی شکل گرفت. برخی از سیاحت گران اروپایی که در این دوره به ایران آمده بودند، در سفرنامه‌های خود از قهوه‌خانه و چایخانه صحبت کرده‌اند. اولئاریوس، سیاح آلمانی که در ۱۰۴۷قمری مطابق ۱۶۳۷میلادی به ایران سفر کرده بود از چایخانهٔ ختایی و قهوه‌خانه صحبت می‌کند. در چای خانه؛ چای از نوع چای وارداتی از چین و در قهوه خانه؛ قهوه می‌پختند و به مشتریان می‌دادند.

قبل از این که قهوه‌خانه و چایخانه به عنوان یک مکان عمومی در محیط بیرون از خانه و دربازار و کوی و برزن شکل بگیرد و مردان خانواده را از هر گروه، لایه و قشر به خود جذب کند، مردان ما در جامعهٔ کشاورزی و کارگری آن زمان، جایی برای جمع شدن نداشتند. مردم حرفه‌های مختلف از تاجر و بازرگان گرفته تا صنعتگر و پیشه‌ور و کارگر معمولاً در خانه‌های یکدیگر یا بزرگ و نقیب صنف جمع می‌شدند. با شکل گرفتن قهوه‌خانه، این نهاد توانست محفل مناسبی برای جمع شدن افراد هر صنف جامعه بشود. اولین قهوه‌خانه‌های ایران در شهر قزوین و در زمان شاه تهماسب پدید آمد، و در اصفهان در زمان شاه عباس توسعه یافت. نخستین قهوه‌خانه‌ها در اصفهان بیشتر در ضلع شمالی میدان نقش جهان، در سردر و در بازار قیصریه و زیر طاق نماهای آن بود.

نوشتار اصلی: ادعاهای دیگران دربارهٔ میراث فرهنگی و معنوی ایران

طبق ادعای سازمان میراث فرهنگی ایران، اولین قهوه‌خانه‌ها در ایران در دوره صفویه در زمان شاه طهماسب در شهر قزوین تأسیس شده‌اند و در زمان شاه عباس اول در شهر اصفهان گسترش یافتند و این در حالی است که ترکیه درخواست ثبت قهوه‌خانه را به عنوان میراث فرهنگی آن کشور داده‌است.

نقاشی قهوه‌خانه

نقاشی قهوه‌خانه شیوه‌ای از نقاشی ایرانی است که در اواخر قاجار و اوایل دوره پهلوی اوج گرفت. محمد مدبر وحسین قوللر آقاسی از مهم‌ترین نقاشان این رشته به‌شمار می‌روند. نمونه‌های قابل توجهی از آثار هنرمندان نقاشی قهوه‌خانه‌ای در موزهٔ رضا عباسی نگهداری می‌شوند. این شیوه در دههٔ ۲۰ و ۳۰ شمسی مورد توجه هنرمندانمدرنیست ایرانی به ویژه اهالی مکتب سقاخانه قرار گرفت.

قهوه از قرن ۱۳ میلادی شروع به محبوب شدن کرد و تا اوایل قرن ۱۵ میلادی در مصر، شام و عثمانی پرمصرف شد و در همه این شهرها قهوه‌خانه‌هایی برپا شد.

مقامات مذهبی در مکه، قاهره و استانبول تلاش کردند تا مصرف آن را ممنوع کنند. قهوه‌خانه نهادی جدید بود که مردان در آن جمع می‌شدند و به صحبت کردن، شعرخوانی و بازی‌هایی مانند تخته نرد و شطرنج می‌پرداختند. آن‌ها به مرکزی برای گردهماییِ اندیشمندان و به صورت ضمنی به رقیبی برای مسجد به عنوانِ محل ملاقات جمعی بدل شده بودند. برخی عالمان دینی معتقد بودند که قهوه‌خانه حتی از میکده هم بدتر است و مقامات هم متوجه شده بودند که این اماکن می‌تواند تبدیل به لانه‌های فتنه شوند.

تقریباً در سال ۱۶۵۰ میلادی، قهوه به کشور انگلستان وارد می‌شد و قهوه‌خانه‌هایی در شهرهای آکسفورد و لندن تأسیس شدند. در اروپا هم مانند خاورمیانه، قهوه‌خانه‌ها به مکانی برای معاشرت، مطالعه و تبادل نظر دربارهٔ موضوعات روز بدل شد. یک شباهت دیگر، امکان تبدیل آن‌ها به مکانی برای اجتماع عناصر نامطلوب و خرابکاران بود. چارلز دوم، پادشاه انگلستان قهوه‌خانه‌ها را «مکانی برای ملاقات خائنان و نشر شایعات سخیف دربارهٔ اعلیحضرت و وزیرانش» معرفی می‌کرد. در قرن ۱۸، قهوه‌خانه معروف پاریس، کافه پروکوپ، مشتریان ثابتی همچون مارا، دانتون و روبسپیر داشت که در طول انقلاب فرانسه در آنجا برای انقلاب طرح‌ریزی می‌کردند.

مفهوم کافه نشینی

کافه‌نشینی مفهومی فراتر از رفتن به کافه، قهوه‌خانه،چایخانه، کافی‌شاپ و مانند آن‌ها دارد و معمولاً به کنشی اجتماعی اشاره دارد که ریشه‌های آن به سده‌های هجده و نوزده اروپایی و دوران انقلاب فرانسه و انقلاب‌های سیاسی این پهنه بر می‌گردد. کافه‌نشینی عمدتاً در اقامتگاه افراد نیکوکار و فرهنگی و دارا برگزار می‌شد که از هنرمندان و اندیشمندان نادار پشتیبانی می‌کردند.

کلوب‌های انقلابی در انقلاب ۱۷۸۹ فرانسه را نیز می‌توان نوعاً آغاز کافه‌نشینی (شاید سیاسی) دانست، یعنی گرد هم آمدن در یک محیط بیرونی، برای سرگرمی و همزمانبحث و گفتگو. این کنش در سده بیستم تا دهه ۱۹۸۰ به شدت رشد کرد و هر بار که جنبش‌های اجتماعی پدیدار می‌شد، کافه‌نشینی هم فراگیرتر می‌شد. و از دهه ۱۹۶۰ همراه با مفهوم روشنفکری و دیگر شیوه‌ها به کشورهای دیگر جهان نیز سرایت کرد.

با این همه، از یکی دو دهه پیش، اندک اندک با شیوه‌های دیگری جایگزین شد که فضا و مکان را به صورت دیگری تعریف می‌کردند، ولی در آنها نیز مسئله بسیار بیشتر از گذران اوقات فراعت با آسایش و بدون اندیشه، ورود سیستم اندیشه و جدل فکری در اوقات فراعت در یک حوزه عمومی بود.

منبع : کافی شاپ دات کام